سکه و گنج و دفینه یابی

وره اشکانیان کاملترین مجموعه مسکوکات موجود است که بطور دقیق حکاکی شده‌اند. در این دوره با انواع آرایش مو و لباس و انواع کلاهخود به عنوان تاج مواجه می‌شوید. این بخش از تاریخ به سه دوره یونانی، ایرانی یونانی،‌ ایرانی تقسیم گردیده و به همان سبک و سیاق سکه‌های دوره اسکندر با خط و زبان یونانی است، اما از زمان بلاش اول برای اولین بار نوشته به خط آرامی و زبان پهلوی اشکانی در کنار خط یونانی بر روی سکه دیده می‌شود....

لیدی و جزایر یونانی
در مورد پیدایش مسکوک و قدیمی‌ترین مملکتی که برای اولین بار بضرب آن اقدام نمود،می توان از جزایر یونانی نشین آسیای صغیر نام برد.جزایری چون اژین، کنید، افز، میله، ساموس، کیوس،‌ ایونی ازنقش مظاهر خدایان یونانی در مسکوکات خود استفاده می کردند مسکوکات لیدی بنام کرزئید منتسب به کرزوس آخرین حاکم آن سرزمین است که دارای نقش تقابل شیر و گاومیش می‌باشد. مسکوکات لیدی اولین سکه استاندارد است که مورد توجه قرار گرفته.

دوران هخامنشی
در سال 546 ق.م کورش کشور لیدی را تسخیر کرد و بسیاری از نواحی یونانی نشین ،آسیای صغیر نیز تحت سلطه وی درآمد و متوجه ضرب سکه گردید ولی بعلت مرگ وی فرصت ضرب سکه بدست نیامد و در زمان داریوش اول(522-486ق.م) به همراه برقراری نظم در کشور پهناور ایران ضرب مسکوکات آغاز گردید.
مسکوکات هخامنشی به سه نوع متفاوت تقسیم گردیده:
1-مسکوکات ایران مرکزی:
سیمین به نام سیکل یا شکل و زرین به نام دریک یا زریک که دارای تصویر کماندار پارسی با تیردان و کمان و گاهی اوقات نیزه و یا دشنه بصورت زانو بر زمین زده.

2-مسکوکات ساتراپها:
مانند داتام (فرمانروای کیلیکیه)- فرناباذ (فرمانروای فریگیه) ابرو کوماس (فرمانروای سینوپ) و... که تصویر فرمانروا بر روی مسکوکات و تصویر خدایان یونانی در پشت مسکوک قرار دارد.

3-مسکوکات امرای تابع هخامنشی:
مانند فینیقیه و قبرس و کاری و لیسی که جالبترین آنها متعلق به صیدا است که نقش کشتی جنگی در یک طرف و تصویر اردشیر سوم سوار بر گردونه‌یی در طرف دیگر.

اسکندر و جانشینانش
این مسکوکات از لحاظ هنری بسیار با ارزش و برخی کاملاً ممتاز می‌باشند و موزه بانک‌سپه دارای ردیف منظمی از بهترین مسکوکات این دوره است که عموماً نقش شاه بر روی آن و نقش خدایان یونانی به همراه نام شاه به خط یونانی در پشت آن قرار دارد از مسکوکات بطالسه- پنت- بی‌تینی و شاهان باختر نیز در این مجموعه دیده می‌شود.

اشکانیان (پارت)
دوره اشکانیان کاملترین مجموعه مسکوکات موجود است که بطور دقیق حکاکی شده‌اند. در این دوره با انواع آرایش مو و لباس و انواع کلاهخود به عنوان تاج مواجه می‌شوید. این بخش از تاریخ به سه دوره یونانی، ایرانی یونانی،‌ ایرانی تقسیم گردیده و به همان سبک و سیاق سکه‌های دوره اسکندر با خط و زبان یونانی است، اما از زمان بلاش اول برای اولین بار نوشته به خط آرامی و زبان پهلوی اشکانی در کنار خط یونانی بر روی سکه دیده می‌شود.

حکام محلی (الیمایی- خرسن-شاهزادگان پارس)
مسکوکات این مجموعه عموماً مس و برنز است که دارای نقوش متنوعی است و به عنوان قدیمی‌ترین و کمیاب‌‌ترین مسکوکات معرفی می‌شوند حکام محلی همزمان با دوره هخامنشی و اسکندر و اشکانیان بطور مستقل حکومت می‌کردند اما از زمان مهرداد دوم اشکانی به حکومتهای نیمه مستقل تبدیل گشته‌اند.

الیمایی

خرسن

شاهزادگان پارسی

ساسانیان
ضرب مسکوکات ساسانی از سال تاجگذاری اردشیر اول (224 میلادی) آغاز گردیده و در سال 652 میلادی که دوره سقوط سلسله ساسانی است پایان یافته است. در ضرب مسکوکات ساسانی بخصوص در اوایل آن دوران نسبت به تهیه سر سکه توجه خاصی مبذول گردید.
چنانکه در مجموعه موزه بانک بهترین و عالی‌ترین و نادرترین مسکوکات ساسانی موجود است. در این دوره پادشاهان هر یک دارای چندین نوع مسکوک بودند که گویای مذهب و تشریفات و آداب و سنن دوران بودند.

اسپهبدان طبرستان، حکام عرب طبرستان،‌حکام عرب ساسانی
پس از سقوط سلسله ساسانی بر اثر هجوم و غلبه تازیان بر ایران و کشته شدن یزدگرد سوم در سال 652 میلادی ضرب مسکوکات متوقف نگردید. بدین ترتیب:

1-مسکوکاتاسپهبدان طبرستانبا نقش مسکوکات ساسانی در قطعی کوچکتر، مانند دات برزمهر و فرخان و خورشید که نام آنها به خط پهلوی نقش شده است.

2-مسکوکات حکامعرب طبرستانبه سبک و سیاق مسکوکات اسپهبدان، فقط به جای خط پهلوی خط کوفی قرار گرفته.

3-مسکوکات دورهعرب ساسانیمانند مسکوکات یزدگرد سوم است فقط با کلمات بسم‌الله- ربی- ربی‌الله در کنار مسکوک.

امویان
مجموعه موزه بانک‌سپه دارای مسکوکات درهم از این دوره است که در یک طرف جمله شهادتین و در حاشیه محل ضرب و تاریخ است و در طرف دیگر سوره اخلاص و در حاشیه آیه 33 سوره توبه می‌باشد.

عباسیان
از دوره خلفای عباسی موزه دارای مسکوکات درهم و دینار است که در یک طرف شهادتین و در دو حاشیه تاریخ و محل ضرب و آیه 3 و 4 از سوره الروم و در وجه دیگر محمد رسول الله به همراه آیه 33 سوره توبه قرار دارد که شاخصترین آنان متعلق به مسکوکات حضرت رضا علیه‌السلام است.

آل بویه
مسکوکات این دوره به لحاظ قدرتشان جهت تعویض خلفای عباسی و احترام مذهبی به آنان جزء مجموعه نمونه می‌باشد.

سامانیان
در سرزمینی از مرزهای هند در سوی خاور تا مرکز فلات باختر حکومت مستقل داشته‌اند و دارای 47 باب ضرابخانه بودند مسکوکات زرین و سیمین آنان همانند مسکوکات عباسی است.

غزنویان
مسکوکات دوره غزنوی مشخص کننده پشتوانه مالی و گستردگی قلمرو آنان است و هر یک از مسکوکات دارای ویژگیهای خاص منطقه‌ای است و عناوینی چون یمین‌الدوله، امین‌المله، ولی‌امیرالمومنین و... برای محمود بکار برده می‌شود.

سلجوقیان
سلجوقیان به چندین شاخه کرمان-عراق و کردستان-روم و جانشینانشان به عنوان اتابکان موصل و شام و سنجار و ارتقیه دیاربکر و آذربایجان و فارس می‌باشند و مسکوکات این دوره ویژگی خاصی ندارند بجز کاربرد نام پادشاه و تاریخ و محل ضرب و نقش نمادین ماههای سال.

خوارزمشاهیان و ایلخانان
شاخص‌ترین مسکوک دوره خوارزمشاهی متعلق به آخرین سلطان یعنی جلال‌الدین منکبرتی است.
مسکوکات ایلخانان دارای نوشته‌هایی بخط ایغوری و نسخ و کوفی هستند و از نظر زیبایی و همگونی و استاندارد وزن و عیار از بهترین مسکوکات ایرانی محسوب می‌شوند.

تیموریان (آق قویونلو- قراقویونلو)
تیموریان از نوادگان چنگیزند که بسیار وحشی‌تر از سایر مغولانی که در ایران به نام ایلخانان حکومت می‌کردند بودند. اولین مسکوکات این دوره متعلق به تیمور کورکانی و آخرین آن مربوط به حسین بایقرا است و از جانشینان این دوره امرای قراقویونلو و آق قریونلو به عنوان طوایف ترکمن در آذربایجان هستند که نمونه‌های جالبی در مجموعه موزه می‌باشد.

غارهای دست کند در حفاری و گنج یابی

ساختمان داخلی این غارها کلا نظم خاصی ندارد، تعدادی با یک دهنه ورودی هستند و تعدادی هم بوسیله راهروها و همچنین ایجاد سوراخی تقریبا یک متر مربع در سقف برای دسترسی به طبقات دوم و سوم ایجاد شده اند . اکثر این کلونیهای دستکند دارای اتاقهایی متعدد همراه با نورگیرها و مکانهای دیده بانی ، سرویس بهداشتی در طبقات بالا(پرتگاه نقش چاه فاضلاب را ایفا می کرد) و آشپزخانه تشکیل شده است ....

غار دستکند (کافرکلی) روستای پلمون: به فاصله ۸۵ کیلومتری از آمل و در فاصله ۷۰۰ متری شمال جاده و رودخانه هراز و همچنین در شرق روستای پلمون جاده ای که به سمت شهر رینه و روستای آبگرم می رود در سینه کش کوهی سترگ دخمه هایی در دل کوه کنده شده اند که چشم هر بیننده ای را خیره می کند تقریبا ۳۵ دهنه با ابعاد متغیر شبیه به آسمانخراشهای امروزی تا ارتفاع صد متری در میان طبقات خاکسترهای آتشفشانی  ایجاد گردیده اند. این دخمه ها بصورت پناهگاه ومانند دژ مستحکمی است که راه یابی به بعضی از قسمتهای آن سخت و غیر ممکن است و تنها راه دسترسی به آنها گونه که اشاره گردید نیاز به ابزار و وسایل صخره نوردی است . از جهت های شمالی – شرقی و همچنین سمت غربی دسترسی به دخمه غیر ممکن است و تنها از جهت جنوبی می توان به داخل این کلونی نفوذ کرد .

این دخمه سنگی یکی از شاخص ترین نمونه ها در محور هراز و حتی ایران است، تعدد طبقات با همدیگر در ارتباطند ، تزیین دیواره بعضی از اتاقها از کف تا به ارتفاع ۶۰ سانتیمتر با کاهگل و گل اخری (در دخمه سنگی آب اسک نیز همین مورد وجود دارد)، ایجاد دیوار دفاعی با مصالح سنگ و ساروج و همچنین المانهای کلی که در بالا ذکر گردید تنها بخشی از خصوصیات ویژه کافر کلی روستای پلمون می باشد که بدان اشاره شده است .
کوهی که در آن این دخمه ایجاد گردید (بعلت نوع سنگ ) آنچنان سفت و سخت نیست و به راحتی با کلنگ و دیلم کنده می شوند ، هنوز زخمه کلنگ مردان گذشته بر پیکره آن برجای است.
در داخل اتاقها تاقچه های کوچک و بزرگ (رف RAF) جهت نگهداری و قرار دادن ابزار و  وسایل زندگی و یا شاید هم جنگی در آن به چشم می خورد. در یکی از این اتاقها (طبقه اول) ستونهای سنگی چسبیده به کف و دیواره غار به ارتفاع ۵۰ سانتیمتر و قطر ۲۰ سانتیمتر بصورت سوراخ و گیره ای ایجاده شده است که احتمالا برای بستن حیوانات از آن استفاده می کردند ، نمونه آن در غار میمند کرمان نیز به چشم می خورد و تا به اکنون نیز از آن جهت همین کار استفاده می کنند.
با بررسی میدانی در اطراف غار پلمون چند نمونه سفال قرمز رنگ با شاموت (احتمالا دوره اسلامی) بدست آمد. در فاصله ۸۰۰ متری از دخمه سنگی پلمون ، راه آسفالته ای برای دستری به شهر رینه ایجاد شده است در سکشن این را در چندین نقطه استخوانهای انسانی بدست آمده است با توجه به اظهار نظر اهالی مبنی بر وجود قبرستان در این منطقه ، نیاز به کاوش  علمی می باشد چراکه یکی از المانهای قابل استناد و اعتنا در علم باستانشناسی یافتن قبرستان ساکنین و نوع تدفین و احیانا وجود اشیاء در آن به هرچه نزدیکتر شدن به علت چیستی ساختار غارها کمک شایانی خواهد نمود.
غار های دستکند (کافرکلی ) روستای آب اسک: این دخمه ها در شمال جاده هراز و در مجاورت رودخانه هراز و در شرق روستای آب اسک ، به فاصله ۹۰ کیلومتری آمل در دل کوهی بلند کنده شده است. رودخانه هراز در پای کوه قرار دارد ، با توجه به توپوگرافی منطقه به احتمال فراوان در زمان زیست مردمان دخمه، آب رودخانه بالاتر از سطحی بوده که در حال حاضر در جریان است. دخمه های سنگی به فاصله چند متری از دامنه کوه کنده شد. در بعضی از قسمتها نیم متر تا پرتگاه بیشتر فاصله ندارد. غار های دستکند (کافرکلی) اسک از نظر تعداد کمتر از غار های دستکند پلمون می باشد فقط یکی از این دخمه ها دو طبقه می باشد و راه ورودی آن از دیواره شرقی طبقه اول با کندن چند جای پا به درون آن می توانستند نفوذ کنند این در حالی می باشد که را ه ورود به طبقات بالا در دیگر دخمه های مسیر هراز اکثرا از طریق سوراخی در سقف میسر می باشد .
بعضی از آنها دارای سکوهایی به ارتفاع ۶۰ سانتیمتر و به طولهای متفاوت هستند. ورودیها  به اشکال قوسی و طاق مانند همچنین برخی از آنها دارای نورگیر می باشند می توان اینگونه تصور نمود که کافرکلی های اسک قدیمی تر از کافرکلی پلمون  می باشد چون این دخمه ها بسیار ساده و ابتدایی درست شده اند و کمتر ساختار دخمه های پلمون در آن مشاهده می شود.
بار بررسی غار دستکتد آب اسک تنها یک غار در دو طبقه بسیار زیبا ساخته شده است  شامل یک اتاق روباز با یک طاقچه در جهت شرقی، طبقه دوم با یک سکو ، ورودی قوسی شکل ، اتاقی به ابعاد یک متر در دو متر، در جهت شرق این اتاق دالانی به طول یک با  ارتفاع یک که یک شخص بصورت خمیده می تواند وارد فضایی وارد گردد که در واقع شامل یک سرویس بهداشتی به همراه یک (احتمالا) حمام با سکویی به ارتفاع نیم متر و به طول یک مترو نیم ایجاد شده است.
لازم به ذکر است در حال حاضر بخشهایی از غار های دستکند روستای آب اسک توسط روستاییان بومی دامدار تبدیل به آخور و محل نگهداری علوفه و دام شده است و یا اینکه این دخمه ها در ابتدا با همین نوع کاربری ایجاد شده باشند. لازم به توضیح اینکه تنها ما فقط در دخمه های روستای فوق الذکر کاربرد دوگانه آن را به این صورت وسیع مشاهد می کنیم .
در بررسی و تحقیق از غار های دستکند دارسون در فاصله ۳ کیلومتری شهر رینه و  دخمه سنگی روستای پنجاب تقریبا ساختار و المانهای مشابه ای با دخمه های پلمون و روستای آب اسک را در خود دارا می باشند. در این راستا دخمه دره آینه ممنون در مسیر جاده هراز و روبروی روستای نیاک، تنها  در دو طبقه و در نوع خود منحصر بفرد نیز مورد بررسی قار گرفته است ، تنها دخمه سنگی تخته پل مابین دخمه پلمون و دره آینه ممنون ، با ساختار خطی و افقی (بدون قرار گرفتن طبقات روی یکدیگر)به علت صعب العبور بودن هیچگونه بررسی روی آن صورت نپذیرفته است و در هیچ منابع کتبی دال بر حضور در آن و کنکاش علمی ثبت و ضبط نگردیده است.

تاثیر ذغال در حفاری و گنج یابی

علم لایه شناسی و باستان شناسی نشان داده است که لایه ذغال بر روی سنگ های در گنج یابی بسیار تاثیر گذار است.

لایه شناسی خاک یک علم فراگیر و در زمینه باستان شناسی بسیار موثر بوده و در تمامی مراحل حفاری اهمیت ان دو چندان میشود و جود لایه زغال در زیر خاک به چهار قسم است

۱٫در جایکه طلا وجود داشته باشد و گاز حاصل از ان در زمان طولانی به سطح زمین امده باشد میتوان نازکترین لایه خاک را در یک شعاع کوچک یا بزرگ (بسته به مقدار)بسوزاند و سیاه کند که در اصطلاح عامیانه زغال میگویند این فرایند در هرجای اتفاق نمی افتد

۲٫این زغال ها در زمان گذشته برای علامت گذاری نقطه نهایی محل دفن به کار رفته به طوری که بسیار محل های با شباهت هم ساخته ولی محلی را برای نشانه گذاری اخر با زغال یا خاک سفید یا به طور مشترک علامت گذاری شده

۳٫این فرضیه که هر جا زغال هست گنج هم هست باطل است چراکه در محلی که گاز متان نشت کند خاک نیز میسوزد و سیاه میشود

۴٫تکه های چوب در زیر خاک که به قصد آتش روشن نمودن توسط چوپانان در گذشته زغال شده اند و یا ریشه های درختان که بعد از مدتی سیاه و شبیه زغال می شوند

یک حفار  و کارشناس خوب باید تمام موارد بالا رو در نظر داشته باشه تا بتونه تصمیم درست بگیره و گمراه نشه